Gotowość szkolna

Jak pomóc starszemu przedszkolakowi w osiągnięciu gotowości szkolnej?

Ilekroć nawiązuję rozmowy z rodzicami na temat gotowości szkolnej ich dzieci, zainteresowanie rodziców skupia się głównie wokół umiejętności pisania, czytania i liczenia, a czasem umiejętności społeczno-emocjonalnych ich dzieci. I słusznie, jednak sam proces dochodzenia do tych umiejętności jest o wiele bardziej skomplikowany, niż mogłoby się wydawać i wymaga od dziecka doskonalenia wielu obszarów rozwojowych, o których trzeba pomyśleć zanim określimy czy dziecko jest gotowe do podejmowania prób czytania i pisania, dotyczy to również umiejętności matematycznych. Do napisania niniejszego artykułu skłoniła mnie lektura książki pod redakcją Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej „Starsze przedszkolaki. Jak skutecznie je wychowywać i kształcić w przedszkolu i w domu”. Idąc za myślą autorów publikacji chciałabym przedstawić główne wskazówki, jakie zostały zawarte w odniesieniu do wspierania rozwoju dzieci.

Komunikowanie się z dzieckiem

  • odpowiadajmy chętnie i swobodnie na dziecięce pytania,

  • udzielajmy odpowiedzi, uwzględniając możliwości dziecięcego umysłu,

  • bierzmy pod uwagę fakt, że każda udzielona dziecku odpowiedź jest zarazem wyczerpująca i tymczasowa,

  • odpowiadajmy zgodnie z prawdą, ale na miarę dziecięcych możliwości intelektualnych,

  • nie nadużywajmy magicznych wyjaśnień, utwierdzając dziecko w antropologicznym
    i magicznym światopoglądzie,

  • uważnie wsłuchajmy się w dziecięce pytania, a potem udzielajmy mądrych odpowiedzi.

Działanie dziecka i skupienie uwagi

  • zwracajmy uwagę na duże odczuwanie sprawstwa podczas wykonywania działań – towarzyszmy, chwalmy, podpowiadajmy kolejne czynności, pokazujmy efekt dziecięcego wysiłku,

  • wspierajmy umiejętność skupienia uwagi,

Aktywności jakie podejmuje dziecko podczas skupienia uwagi:

  • percepcyjna obróbka bodźca (odbiór informacji)

  • angażowanie selekcyjnych funkcji uwagi (Co to jest? Do czego służy?)

  • kategoryzowanie: ważne/nieważne (podjecie decyzji).

Odpowiedzmy sobie na pytanie: Czy dziecko potrafi na tyle długo kontrolować (sterować) aktywnością poznawczą, żeby poznać to, co znalazło się w polu spostrzeżeniowym?

  • wraz z wiekiem zauważamy u dziecka wzrost możliwości sterowania swoją aktywnością
    w ramach uwagi: kontrola uwagi (zakres oraz czas) – zmniejsza się podatność na rozproszenie, adaptacyjność uwagi – gdy dorosły prosi o skupienie uwagi oraz stosowanie odpowiedniej strategii w poznawaniu (np. wodzenie wzrokiem przy porównywaniu dwóch ilustracji),

  • pamiętajmy, że na gospodarowanie zasobami poznawczymi mają wpływ: pula zasobów uwagi, trudność zadania oraz preferencje człowieka,

  • istnieją problemy ze skupieniem uwagi, ponieważ niektóre dzieci nie są w stanie wyjść poza aktywności poznawcze: dotykowe, wzrokowe i ruchowe (zjawisko „niewoli bodźców przypadkowych”).

Pamięć wzrokowa

  • ważne, aby dzieci umiały skupić się na oglądaniu obrazka odpowiednią ilość czasu potrzebnego do zatrzymania surowych bodźców w pamięci przemijającej, przetworzenia ich i spożytkowania,

  • istotne jest umiejętne organizowanie pola spostrzeżeniowego, tak aby dostrzegane informacje wizualne łączyć w sensowne całości i ustalać ich znaczenie,

  • ważna jest umiejętność wodzenia wzrokiem wzdłuż wzorów w poszukiwaniu regularności, bo jest to konieczne w nauce czytania i pisania.

Wysiłek intelektualny w sytuacjach trudnych (odporność emocjonalna)

  • pomagajmy dzieciom rozumnie zachowywać się w sytuacjach trudnych, wymagających wysiłku umysłowego i opanowania się, gdy nie wszystko przebiega po ich myśli,

  • emocje decydują o poczuciu sensu wszystkich zadań i sytuacji, wyznaczają kierunek czynności intelektualnych i przyczyniają się do sposobu postępowania,

  • dzieci emocjonalnie odporne mają ukształtowany nawyk reagowania na dostrzeżoną trudność, a wzrost emocji ujemnych pomaga im się skoncentrować na zadaniu,

  • dzieci psychicznie mało odporne, gdy dostrzegają trudność odczuwają silne zagrożenie, zaś odczuwalne napięcie jest nie do zniesienia, wówczas są bierne, albo płaczą, opierają się; taka postawa wobec zadań może się utrwalać,

  • powinniśmy w procesie wychowawczym stopniowo oswajać dzieci z napięciem emocjonalnym.

Rozwój mowy

  • mowa jest powiązana z dziecięcym rozumowaniem, umożliwia przebieg procesu nauczania, sprzyja kształtowaniu schematów umysłowych,

  • ekspresja słowna związana z emocjami dziecka ma ogromny wpływ na jego rozwój społeczny, samoocenę, pozycję w grupie,

  • dbajmy o bogate słownictwo dzieci, tłumaczmy niezrozumiałe pojęcia,

  • w zabawie wspierajmy dialogi dziecka, stawiajmy pytania.

Czynności umysłowe przydatne do poznawania siebie,

otoczenia i sprostania oczekiwaniom szkolnym

  • klasyfikowanie: porządkowanie obiektów, nazywanie ich,

  • rozumowanie przyczynowo-skutkowe,

  • wnioskowanie o zmianach odwracalnych, częściowo odwracalnych i nieodwracalnych.

Sprawność fizyczna dzieci

  • dla prawidłowego rozwoju psychoruchowego dzieci trzeba im zapewnić co najmniej 3 godziny dziennie intensywnej aktywności ruchowej, jeśli czas ten jest skracany dzieci zaczynają cierpieć na niezaspokojona potrzebę ruchu.

Umiejętności społeczne

  • ważna, aby uczyć dzieci rozróżniania dobra i zła (np. czytając baśnie),

  • potrzeba kształtowania empatii, życzliwego nastawienia do innych,

  • powinniśmy wspierać dzieci w osiągnięciu umiejętności obdarzania innych uwagą (uważne obserwowanie ludzi, ich komunikatów),

  • dajmy przykład stosując i wymagając od dziecka stosowania zwrotów grzecznościowych.

W przedszkolu wyróżnia się cztery obszary prowadzenia zajęć ze starszymi przedszkolakami:

  • zabawy spontaniczne i dydaktyczne,

Zabawa spontaniczna jest podstawową działalnością dziecka, potrzebną, aby dziecko zgromadziło maksymalnie dużo doświadczeń potrzebnych do budowania schematów umysłowych niezbędnych dziecku do radzenia sobie z różnorodnymi sytuacjami życiowymi. Nie należy lekceważyć dziecięcej zabawy.

  • sytuacje zadaniowe (samoobsługowe),

Wykonywanie czynności samoobsługowych wpływa na dynamikę rozwoju umysłowego dzieci i przyczynia się do ich lepszego przygotowania do nauki szkolnej: kształtuje bowiem sposób organizowania czynności, aby osiągnąć dany cel. Dzieci wykazujące niechęć do wykonywania czynności samoobługowych przenoszą często ten styl zachowania na sytuacje zadaniowe typu dydaktycznego. Dzieci nie utrzymujące porządku w swoim otoczeniu często nie starają się w wykonywaniu zadań typu intelektualnego (np. niechętnie wypowiadają się pełnym zdaniem). Dziecko osiągając sukcesy, mając poczucie sprawstwa lepiej motywuje się w sytuacjach edukacyjnych.

  • wydarzenia organizowane w przedszkolu,

  • zajęcia edukacyjne.

Wszelkie działania podejmowane w pracy dydaktyczno-wychowawczej w przedszkolu powinny być spójne z oddziaływaniem domu rodzinnego. Zauważając nowe zachowanie dziecka, pojawiające się nawyki np. samoobsługowe, wzmacniajmy je, chwalmy nasze dzieci, nie bójmy się wymagać. Przygotowując dzieci do podjęcia nauki w szkole zatroszczmy się o każdy aspekt jego rozwoju. Zadbajmy o racjonalne korzystanie z mediów. Miejmy na uwadze fakt, że lata przedszkolne są okresem najbardziej dynamicznego rozwoju dziecka. Jednocześnie wszelkie działania przygotowujące do nauki szkolnej traktujmy jako zabawę z dzieckiem, a nie żmudne ćwiczenia.